Wścieklizna

Choroba ta jest jedną z najdłużej znanych i najgroźniejszych chorób odzwierzęcych. Wścieklizna jest wirusową chorobą zakaźną dotykającą centralnego układu nerwowego, na którą wrażliwe są wszystkie gatunki ssaków, w tym ludzie. Okres inkubacji choroby wynosi od kilku dni do kilku miesięcy. Wirus wścieklizny jest wrażliwy na wysoką temperaturę i światło słoneczne, ale jednocześnie jest wysoce odporny na niskie temperatury.

Wirus wścieklizny przenosi się głównie poprzez kontakt śliny zakażonego zwierzęcia z uszkodzoną skórą lub błoną śluzową (pogryzienie). Zakażenie możliwe jest również m.in. drogą aerogenną, dospojówkową lub poprzez transplantację narządów. W Polsce rezerwuarem wścieklizny jest lis rudy.

Objawy wścieklizny 

Okres inkubacji choroby (czyli okres od momentu zakażenia do wystąpienia objawów klinicznych) jest różny i zależy m.in. od ilości wprowadzonego do organizmu wirusa, jego zjadliwości, wrót zakażenia (miejsca zranienia), charakteru (rozległości) ran oraz gatunku i wieku wrażliwego zwierzęcia. Przyjmuje się, że okres inkubacji u zwierząt trwa od kilku dni do ponad 7 lat, przy czym przeważnie wynosi:

• u małych zwierząt (pies, kot, owca, koza, świnia) - od kilku do 90 dni;
• u dużych zwierząt (bydło, koniowate) - od kilku do 180 dni.

Choroba może mieć postać cichą lub szałową, a jej objawy są różne i zależą od gatunku zwierzęcia:

• psy - występuje niepokój, nadmierna pobudliwość, włóczęgostwo, spożywanie niejadalnych przedmiotów, wzmożony popęd płciowy, agresja, ochrypłe szczekanie, ślinotok, opadanie żuchwy z wypadaniem języka, zez, niedowłady kończyn i inne porażenia;
• koty - odnotowuje się podobne objawy jak u psów, przy czym zwierzęta chowają się, uciekają, nieustannie miauczą, zachowują się agresywnie, a śmierć poprzedzona jest zwykle porażeniem kończyn;
• bydło - obserwuje się niestrawność i obniżone łaknienie, wzdęcie, zaparcie lub biegunkę, drgawki poszczególnych grup mięśni, ślinotok, parcie na przeszkody, ciągłe ryczenie, objawy podobne do rui, nienaturalne położenie głowy lub ogona, chwiejność i porażenia kończyn tylnych;
• świnie - występuje lękliwość, ochrypłe chrząkanie, kurczowe ruchy głowy i gryzienie ściółki;
• owce i kozy - odnotowuje się niepokój, wzmożony popęd płciowy, ochrypłe beczenie, nagle porażenia i upadki;
• konie -  obserwuje się wpadanie na ściany stajni, drgawki mięśniowe, objawy kolkowe i częste oddawanie moczu;
• zwierzęta dzikie - Najczęściej występuje u lisów, saren, borsuków, kun, wilków, zdziczałych psów i kotów. Jest bardzo zakaźna, może przenosić się na człowieka poprzez ugryzienie lub ukąszenie przez chore zwierzę. Głównym objawem jest utrata wrodzonego lęku. Występuje także agresja przejawiająca się atakami na zwierzęta domowe, gospodarskie i ludzi. Dodatkowo, u nietoperzy obserwuje się utratę zdolności lotu, nadpobudliwość na dotyk i dźwięk, przewracanie się na grzbiet i aktywność dzienną niespotykaną u zdrowych osobników.

Należy podkreślić, iż nie wszystkie wymienione objawy muszą wystąpić u każdego zwierzęcia zakażonego wirusem wścieklizny

U zwierząt dzieli się na trzy fazy:

Pierwsza jest faza prodromalna (faza melancholii), która trwa do 4 dni i objawia się zmianami zachowania zwierzęcia. Może być ono strachliwe, niespokojne, obojętne lub przyjacielskie, ale zdarza się, że szczeka bez powodu lub chociażby usiłuje złapać nieistniejące owady. W miejscu ugryzienia może wystąpić świąd.

Druga faza to etap podniecenia – szału. Trwa on od 1 do 4 dni i jest to tak zwana wścieklizna szalejąca. Zwierzę staje się niespokojne, agresywne i jest w ciągłym ruchu. Pojawia się brak apetytu oraz ślinotok. Fazę tą cechuje u dzikich zwierząt brak poczucia strachu przed człowiekiem. Obserwujemy atak szału, któremu towarzyszy nadzwyczajna siła i sprawność oraz brak poczucia bólu prowadzący do samookaleczeń. Ten etap choroby charakteryzuje również błądzenie bez celu, wodowstręt, trudności w połykaniu oraz napady padaczki. Może dojść do śmierci wskutek konwulsji.

Zwierzęta, które przeżyją pierwsze dwa etapy, wchodzą w fazę porażeń. Obejmuje ona okres od 1 do 7 dni i kończy się śmiercią z powodu postępującego porażenia. Występuje wtedy depresja, porażenie żuchwy, szczekanie jest wysokie i ochrypłe, może występować wypadanie języka, niedowład i porażenie kończyn tylnych.

Objawy u ludzi:

Do klasycznych pierwszych symptomów choroby zalicza się wodowstręt, a także uczucie drętwienia i pieczenia (parestezje) w miejscu ugryzienia.

Ponadto pojawia się gorączka, ból głowy, sztywnienie karku, zaburzenia orientacji. Następnie pojawiają się skurcze przepony i gardła powodujące duszenie się i dławienie. Ostatniej fazie choroby towarzyszą drgawki, halucynacje, śpiączka, a w końcu zgon, do którego dochodzi w 7 – 10 dni po pierwszych poważnych objawach.

Choroba ma szybki przebieg, a stan zdrowia zarażonej osoby pogarsza się niemal z godziny na godzinę

U ludzi wirus rozwija się niezauważony przez długi okres od 1 miesiąca do 3 miesięcy. U zwierząt około 30 dni .

Podejrzenie wścieklizny i dalsze postępowanie

W przypadku objawów nasuwających podejrzenie wścieklizny bądź też znalezienia martwego zwierzęcia (np. lis, nietoperz) sprawę należy zgłosić do właściwego miejscowo powiatowego lekarza weterynarii, który oceni, czy podejrzenie jest zasadne.

W przypadku uznania podejrzenia za zasadne powiatowy lekarz weterynarii wprowadza stosowne środki mające na celu stwierdzenie lub wykluczenie wścieklizny (obserwację żywego zwierzęcia lub badanie laboratoryjne martwego zwierzęcia).

Co zrobić w przypadku ugryzienia człowieka przez dzikie lub domowe zwierzę?

W przypadku ukąszenia należy natychmiast udać się do lekarza. Rozwojowi choroby można wówczas zapobiec poprzez dokładne oczyszczenie rany i podanie surowicy przeciw wściekliźnie. Wirus atakuje centralny układ nerwowy, choć występuje także w ślinie i wydzielinie łzowej. Objawy wścieklizny pojawiają się na skutek uszkodzenia obwodowych neuronów ruchowych i układu limbicznego. Ich wynikiem są porażenia oraz zaburzenia zachowania.

Każde ugryzienie człowieka przez dzikie zwierzę lub wzbudzające podejrzenie pogryzienie przez zwierzę domowe wymaga dokładnego sprawdzenia. Zdarzenie powinno zostać zgłoszone powiatowemu lekarzowi weterynarii.

Profilaktyka wścieklizny

Szczepienia ochronne lisów wolno żyjących

Uwzględniając, iż w Polsce rezerwuarem wirusa wścieklizny jest lis rudy, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, na obszarach o największym ryzyku wystąpienia wścieklizny Inspekcja Weterynaryjna prowadzi szczepienia lisów wolno żyjących. 

Doustna szczepionka przeznaczona dla lisów znajduje się w blistrze zatopionym w przynęcie. Przynęta ma za zadanie zachęcić zwierzę do pobrania szczepionki. Szczepionka rozrzucana jest z samolotu/śmigłowca lub wykładana ręcznie. Wykładanie szczepionki poprzedzane jest akcją informacyjną.  Informacja o terminie i sposobie przeprowadzenia szczepień ochronnych w miejscowościach położonych na obszarze, na którym będą one przeprowadzane oraz w miejscowościach graniczących z tym obszarem przekazywana jest w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie.

Należy bezwzględnie unikać kontaktu ze szczepionką przeznaczoną dla lisów oraz uniemożliwić taki kontakt zwierzętom domowym. Osoba, która miała styczność ze szczepionką powinna zgłosić się do lekarza medycyny, natomiast kontakt zwierzęcia domowego należy zgłosić lekarzowi weterynarii.

Szczepienia zwierząt domowych i gospodarskich

W celu zabezpieczenia przed chorobą zwierzęta powinny być szczepione.

W Polsce obowiązkowemu ochronnemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie, zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt,  podlegają psy powyżej 3. miesiąca życia. Na obszarach występowania wścieklizny zalecane są również szczepienia kotów, a także zwierząt gospodarskich, jeśli mogą mieć one kontakt z dzikimi zwierzętami, takimi jak: lis, jenot, kuna itp.

Należy zdawać sobie sprawę, że chore na wściekliznę zwierzę, np. sarna, może stanowić zagrożenie dla myśliwego. Wystarczy, że nie rozpozna choroby i zarazi się przy patroszeniu – gdy np. trochę śliny sarny dostanie się do małej ranki na jego dłoni .

APEL

 w sprawie praktycznego stosowania nadzoru biernego w badaniach

na wściekliznę

• Wścieklizna jest ostrą infekcją wirusową ośrodkowego układu nerwowego.
• Zakażenie następuje zazwyczaj poprzez pogryzienie, bowiem wirus znajduje się w ślinie chorego zwierzęcia.
• Na zakażenie wirusem wścieklizny wrażliwy jest człowiek oraz wszystkie zwierzęta stałocieplne.
• Jedna z najbardziej przerażających chorób znanych człowiekowi.

 Dlatego zapobieganie jej rozprzestrzenieniu poprzez stosowanie nadzoru biernego jest ważne.

Nadzór bierny polega na badaniu padłych zwierząt bezdomnych oraz wolnożyjących a także przypadków wystąpienia objawów wskazujących na wściekliznę u wszystkich zwierząt wrażliwych na chorobę, szczególnie w pobliżu siedzib ludzkich.

Sztuki padłe, również wskutek zdarzeń drogowych, należy zgłaszać do Powiatowego Lekarza Weterynarii w celu pobrania prób do badania w kierunku wścieklizny.

  Co zrobić ze zwierzęciem, które ugryzło człowieka

Psy, koty i fretki

Wirus wścieklizny może być wydalany ze śliną zakażonych psów, kotów i fretek podczas choroby i/lub na kilka dni przed chorobą lub śmiercią. Zdrowy pies, kot lub fretka, zwierzę które pogryzło człowieka, powinno zostać zamknięte i poddane obserwacji przez 15 dni. Pozbawienie wolności powinno odbywać się w koordynacji z Powiatowym Lekarzem Weterynarii.

Aby uniknąć pomylenia objawów wścieklizny z możliwymi skutkami ubocznymi szczepienia, podawanie szczepionki przeciwko wściekliźnie zwierzęciu nie jest zalecane w okresie obserwacji.

Jeśli u izolowanego z powodu podejrzenia wścieklizny zwierzęcia pojawią się jakiekolwiek oznaki choroby, powinno to zostać ocenione przez lekarza weterynarii. Każdą chorobę zwierzęcia należy niezwłocznie zgłaszać do Powiatowego Lekarza Weterynarii. Jeśli u zwierzęcia podejrzanego
o chorobę pojawią się objawy sugerujące wściekliznę, powinno ono zostać zbadane przez lekarza weterynarii,

Każde bezpańskie zwierzę, pies, kot lub fretka, które ugryzie człowieka, może zostać natychmiast uśpione przez lekarza weterynarii, a głowa powinna być dostarczona do Zakładu Higieny Weterynaryjnej w celu przeprowadzenia testów na wściekliznę.

Inne zwierzęta

Inne zwierzęta, które mogły narazić daną osobę na wściekliznę, należy natychmiast zgłosić właściwemu Powiatowemu Lekarzowi Weterynarii. Postępowanie ze zwierzętami innymi niż psy, koty i fretki zależy od:

• Gatunku,
• Okoliczności pogryzienia,
• Epidemiologii wścieklizny w okolicy,
• Historii i aktualnego stanu zdrowia zwierzęcia,
• Możliwość narażenia zwierzęcia na wściekliznę.

Wcześniejsze szczepienie tych zwierząt przeciwko wściekliźnie może nie wykluczać konieczności eutanazji i testowania.

Opieka nad zwierzęciem, które mogło być narażone na wściekliznę

Psy, koty i fretki

Psy, koty i fretki, które mają aktualne – ważne szczepienie przeciwko wściekliźnie powinno, być utrzymywane pod kontrolą, należy skontaktować się z Powiatowym Lekarzem Weterynarii.

Jeżeli u obserwowanego zwierzęcia pojawią się objawy wskazujące na wściekliznę, powinno zostać poddane eutanazji przez lekarza weterynarii, a jego głowa przekazana do badania w laboratorium diagnostycznym.

Jak możesz zapobiegać wściekliźnie u zwierząt?

Jest kilka rzeczy, które możesz zrobić, aby chronić swojego zwierzaka przed wścieklizną.

• Po pierwsze, regularnie odwiedzaj swojego lekarza weterynarii ze swoim podopiecznym i aktualizuj szczepienia przeciwko wściekliźnie dla wszystkich kotów, fretek i psów.
• Po drugie, utrzymuj kontrolę nad swoimi zwierzętami, trzymając koty i fretki w domu, a psy pod bezpośrednim nadzorem.
• Po trzecie, skontaktuj się z lekarzem weterynarii, aby zmniejszyć liczbę niechcianych zwierząt, które mogą nie być odpowiednio pielęgnowane lub regularnie szczepione.
• Na koniec skontaktuj się z Urzędem Gminy jeżeli zauważysz błąkające się zwierzęta aby usunąć bezdomne zwierzęta z sąsiedztwa, ponieważ mogą one być nieszczepione a co za tym idzie bardziej podatne na zarażenie.

Znaczenie szczepienia

Dzikie zwierzęta są bardziej podatne na kontakt ze wścieklizną niż zwierzęta domowe. To ludzie mają znacznie większy kontakt ze zwierzętami domowymi niż z dziką przyrodą. Twoje zwierzęta domowe jak i inne zwierzęta mogą zostać zarażone, gdy zostaną ugryzione przez wściekłe dzikie zwierzęta, a ten rodzaj „szerzenia się choroby ” zwiększa ryzyko dla ludzi.

Dbanie o aktualność szczepień twoich pupili przeciwko wściekliźnie zapobiegnie zarażeniu się przez nie wścieklizną od dzikich zwierząt, a tym samym zapobiegnie ewentualnemu przeniesieniu choroby na twoją rodzinę lub inne osoby.

Kiedy powinieneś iść do lekarza?

Jeśli miałeś bezpośredni kontakt fizyczny z jakimkolwiek dzikim zwierzęciem lub nieznanymi zwierzętami, zwłaszcza jeśli zostałeś ugryziony lub podrapany, powinieneś skontaktować się z lekarzem, aby określić ryzyko wścieklizny lub innych chorób.

Jednym z ważnych czynników przy podejmowaniu decyzji, czy należy otrzymać szczepienie przeciwko wściekliźnie, będzie to, czy zwierzę, z którym miałeś kontakt, może zostać odnalezione i przetestowane pod kątem wścieklizny lub przetrzymane do obserwacji.

Jeśli potrzebujesz szczepienia przeciwko wściekliźnie, należy je rozpocząć wkrótce po ekspozycji; więc bezzwłocznie porozmawiaj z lekarzem, aby ustalić, czy takie działania należy podjąć.